سیمین پیرایش

سال‌هاست که نظام آموزشی ما، از دبستان تا دانشگاه، بر آموزش علوم پایه مانند ریاضی، فیزیک، شیمی و زیست‌شناسی تأکید دارد. این رویکرد در جای خود ارزشمند است؛ چراکه پایه‌های علمی و منطقی تفکر را تقویت می‌کند. اما در میانه این همه آموزش، جای خالی یک مهارت حیاتی به‌شدت احساس می‌شود: سواد مالی. در این آموزش می‌خواهیم بررسی کنیم که چرا آموزش سواد مالی، در بسیاری از جنبه‌های زندگی، اهمیت و تأثیری فراتر از ریاضی و فیزیک دارد. همچنین نگاهی دینی، اجتماعی و تجربی خواهیم داشت به دلایل این اولویت مهم.
 

سواد مالی در دنیای امروز به یکی از مهارت‌های ضروری برای زندگی در جامعه تبدیل شده است. درک درست از مسائل مالی، بودجه‌بندی، مدیریت درآمد و هزینه، پس‌انداز و سرمایه‌گذاری از ضروریات زندگی امروز است. افرادی که از سواد مالی لازم برخوردارند، می‌توانند تصمیمات بهتری درباره امور مالی خود بگیرند و از بحران‌های اقتصادی به خوبی عبور کنند. عدم آگاهی مالی می‌تواند منجر به بدهی‌های سنگین، سرمایه‌گذاری‌های نامناسب و در نهایت فقر و نابرابری اجتماعی شود. بنابراین، آموزش سواد مالی نه تنها به بهبود وضعیت فردی افراد کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به رشد اقتصادی کشور و استحکام نظام مالی جامعه نیز کمک کند. دولت‌ها، مدارس و رسانه‌ها باید نقش خود را در افزایش آگاهی عمومی نسبت به مسائل مالی جدی بگیرند. سواد مالی تنها مربوط به افراد ثروتمند نیست، بلکه هر فردی با هر سطح درآمدی می‌تواند با کسب این مهارت، زندگی مالی بهتر و ایمن‌تری داشته باشد.
سواد مالی چیست؟
سواد مالی یعنی درک درست از مفاهیم پول، درآمد، خرج، پس‌انداز، سرمایه‌گذاری، بدهی و مدیریت مالی شخصی. فردی که سواد مالی دارد، می‌داند چطور دخل‌وخرج خود را مدیریت کند، چگونه برای آینده برنامه‌ریزی مالی داشته باشد و چطور از دام بدهی و فقر نجات یابد یا دور بماند.
این مهارتی است که در تمام عمر، روزانه با آن سروکار داریم؛ از خرید نان تا خرید خانه، از پس‌انداز تا بازنشستگی.
ریاضی و فیزیک؛ لازم ولی کافی نیستند!
نظام آموزشی، با هدف آماده‌سازی دانش‌آموزان برای کنکور، سال‌ها وقت بچه‌ها را صرف اثبات فرمول‌ها، محاسبات پیچیده و حل مسائل فیزیکی می‌کند. ولی در نهایت بسیاری از آن‌ها:
•نمی‌دانند با اولین حقوق خود چه کنند؛
•نمی‌توانند هزینه‌های ماهانه‌شان را مدیریت کنند؛
•در برابر تبلیغات مصرف‌گرایانه بی‌دفاع‌اند؛
•نمی‌دانند چطور پس‌انداز و سرمایه‌گذاری کنند؛
•در دام وام‌های با بهره بالا و خریدهای قسطی غرق می‌شوند.
چند نفر از ما یاد گرفتیم که «بدهی خوب» چیست و «بدهی بد» کدام است؟ چند نفر بلدیم از قدرت «پس‌انداز و سرمایه‌گذاری» به نفع خود استفاده کنیم؟ متأسفانه، پاسخ بسیاری از ما منفی است.
نگاه دینی به مدیریت مالی
اسلام دینی است که حتی در ساده‌ترین جنبه‌های زندگی، از جمله پول و اقتصاد شخصی، دستورات و توصیه‌های روشنی دارد.
حضرت علی علیه‌السلام می‌فرمایند:
«التَّدبیرُ قَبلَ العَملِ یُؤمِّنُکَ مِنَ النَّدمِ» (برنامه‌ریزی پیش از عمل، تو را از پشیمانی ایمن می‌دارد. (نهج‌البلاغه)). یا در قرآن آمده: «وَلَا تُبَذِّرْ تَبْذِیرًا * إِنَّ الْمُبَذِّرِینَ کَانُوا إِخْوَانَ الشَّیَاطِینِ» ( اسراف مکن، زیرا اسراف‌کنندگان برادران شیطان‌اند) (اسراء، ۲۶-۲۷)
آموزش مالی، در واقع آموختن همین مفاهیم است: برنامه‌ریزی، میانه‌روی، مدیریت منابع و پرهیز از مصرف‌گرایی  این‌ها دقیقاً همان توصیه‌هایی هستند که بارها در قرآن و کلام اهل بیت علیهم‌السلام
 آمده است.
رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز بارها در سخنرانی‌های خود به موضوع سبک زندگی اسلامی و به‌طور خاص «مدیریت اقتصادی خانواده» اشاره کرده‌اند. ایشان در یک دیدار با مردم  فرمودند:
«سبک زندگی ما، مصرف ما، نوع نگاه ما به کار، به پول، به پس‌انداز، به استفاده، باید اصلاح شود.»
و در جای دیگر می‌فرمایند:
«اقتصاد خانواده، تربیت اقتصادی، استفاده‌ صحیح از درآمد، یاد دادن این به بچه‌ها، جزو وظائف والدین است.»
این بیانات تأکید می‌کنند که یادگیری مدیریت مالی، نباید تا بزرگسالی و تجربه‌های تلخ اقتصادی عقب بیفتد بلکه باید از کودکی، در خانه و مدرسه، آموزش داده شود. در همین راستا مدرسه سواد مالی «ماهر»، سال‌هاست با همراهی مدارس پیشرو در کشور، در حال آموزش سواد مالی به کودکان و نوجوانان است. رویکرد این مدرسه، آموزش مفاهیم مالی به زبان ساده، کاربردی و متناسب با سن و زندگی واقعی بچه‌هاست.
هزینه‌ بی‌سواد مالی بودن
آمارها و تجربه‌های روزمره نشان می‌دهند که فقدان سواد مالی، چقدر می‌تواند زندگی افراد را آسیب‌پذیر کند:
•بسیاری از جوانان، با دریافت اولین وام، به‌دلیل نبود آموزش درست، وارد چرخه بدهی می‌شوند.
•خانواده‌ها، نیمی از درآمد ماهانه را صرف کالاهای غیرضروری می‌کنند.
بسیاری از مردم، مفاهیم ابتدایی مانند «تورم»، «ارزش پول در زمان»، یا «ریسک سرمایه‌گذاری» را نمی‌دانند.
این‌ها مسائلی نیستند که با بلد بودن مشتق و انتگرال یا قوانین نیوتن حل شوند بلکه نیازمند یادگیری مهم مهارت سواد مالی هستند.
آموزش مالی؛ سکوی استقلال و آرامش
برخلاف تصور عمومی، آموزش مالی تنها برای کارآفرینان یا مدیران نیست. این دانش برای هر فردی، در هر شغلی ضروری است. فردی که سواد مالی دارد:
•زودتر مستقل می‌شود؛
•اضطراب‌های مالی کمتری دارد؛
•برای آینده‌اش برنامه دارد؛
•تاب‌آوری اقتصادی‌اش در برابر بحران‌ها بالاتر است؛
• می‌تواند فرزندان خود را بهتر تربیت کند
•و در نهایت به رشد اقتصادی کشور کمک کند.
جای خالی در مدارس؛ فرصتی برای تحول
جای تعجب است که در برنامه‌های درسی رسمی، از اول دبستان تا آخر دبیرستان، هیچ درس مستقلی به «مهارت‌های مالی» اختصاص نیافته است. می‌توان تصور کرد که اگر حتی یک ساعت در هفته به آموزش مفاهیمی مانند بودجه‌بندی، ارزش پول، مصرف آگاهانه و اصول پس‌انداز اختصاص یابد، چه تغییر بزرگی در  آینده نسل‌ها ایجاد خواهد شد. مدرسه سواد مالی ماهر باور دارد که تغییر فرهنگ مالی از مدرسه و خانواده آغاز می‌شود. به همین دلیل، آماده همکاری با مدارس، مؤسسات آموزشی و خانواده‌هایی است که دغدغه تربیت اقتصادی فرزندان‌شان را دارند.
پیوند آموزش مالی با سایر دروس
جالب آنجاست که می‌توان سواد مالی را با بسیاری از دروس دیگر تلفیق کرد:
•در ریاضی، به‌جای مسأله‌های انتزاعی، مسائل کاربردی مالی مثل محاسبه سود، نرخ بهره یا تورم آموزش داده شود؛
•در انشا، بچه‌ها درباره بودجه‌ریزی خانواده بنویسند؛
•در هنر، بروشورهای تبلیغاتی تحلیل شود تا کودکان گول نخورند؛
•در مطالعات اجتماعی، نابرابری مالی و عدالت اقتصادی بررسی شود.
پایان‌بخش: زمان تغییر فرارسیده
آموزش مالی، برخلاف تصور رایج، فقط برای آینده نیست؛ بلکه برای امروز هم ضروری است. ما باید فرزندان‌مان را به جای «حل معادله درجه دو»، با مفاهیمی آشنا کنیم که معادلات واقعی زندگی آن‌ها را حل کند.
به‌قول یکی از متخصصان آموزش مالی:
«اگر به کودکان‌مان سواد مالی نیاموزیم، کسی دیگر (تبلیغات، شبکه‌های اجتماعی، فروشندگان بدهی) این کار را خواهد کرد.»
پس وقت آن است که جای سواد مالی را، در کنار ریاضی و فیزیک، و حتی جلوتر از آن‌ها، باز کنیم و مهارت مهم سواد مالی را به کودکانمان آموزش دهیم.